‘Als je maar een goed verhaal hebt’, zeggen ze, ‘dan lukt alles.’ Ik durf rustig te beweren dat ik mijn hele leven bezeten ben van verhalen en ik weet dat het waar is, maar dat het ook veel misbruikt wordt. Wil ik wel de ander gouden bergen voorspiegelen, ten koste van alles? Een ‘goed’verhaal voor de één is niet per se een goed verhaal voor de ander. Wat zou er gebeuren als een leeuw zijn eigen verhaal zou kunnen vertellen ?
Ik ben voorzichtig met het gebruik van verhalen om daarmee een ander te veranderen, ik ben vooral geïntrigeerd door verhalen als een manier om intuïtief weten aan te spreken, anders te kijken naar wat er al is. En daardoor mezelf, maar ook andere mensen uit te nodigen om met nieuwe ogen naar hun eigen verhaal te kijken.
In de wereld van de business storytelling ben ik al langer in gesprek met mensen over het gebruik van fictie: oude mythes, legendes en verhalen waarvan niemand weet wat waar is en wat niet. Er is daarmee iets wonderlijks aan de hand. Mensen met een communicatieachtergrond werken meestal uitsluitend met waargebeurde, persoonlijke verhalen, aan fictie heb je niet veel, zegt men, er wordt niet om gevraagd en het maakt mensen maar kopschuw om met verhalen te werken. Mensen die veel fictie vertellen of schrijven vertrouwen er meestal op dat het verhaal dat zij vertellen vanzelf wel aankomt bij de luisteraar, die zelf wel weet wat het te vertellen heeft. Het is óf het één, óf het ander.
Ik heb andere ervaringen. Ik ben namelijk juist gefascineerd door de wisselwerking. Door oerverhalen of fictie te vertellen in een specifieke context – mensen, onderwerp, organisatie, moment – gaat dit in gesprek met die context. Het kritisch vermogen mag even op vakantie. Juist omdat ze niet waar gebeurd zijn, spreken die verhalen een andere manier van denken aan, het intuïtieve weten. Ze openen daardoor luikjes naar niet eerder vertelde persoonlijke ervaringen en verhalen. ze vinden als het ware een andere weg door je hersenpan. Ik wéét inmiddels dat het werkt en daardoor kan ik het steeds beter gebruiken als ik zelf een verhaal vertel, en faciliteren bij mensen aan wie ik een verhaal vertel. Maar het is ook een zoektocht, die ik graag met anderen samen wil maken. 1 + 1 is immers 3.
Laat ik een concreet voorbeeld nemen uit mijn eigen leven aan de hand van het oeroude verhaal van Vrouw Holle (zie voor het verhaal Grimmstories). Vorige week kwam dat verhaal bovendrijven, toen ik mijn verhalentuin aan het voorbereiden was. Ik dacht dat het over Maria zou gaan, maar ineens ging het ook over vrouw Holle, de oervrouw of misschien wel de oergodin.
Ineens zag ik mijn zoektocht naar de wisselwerking terug in dit verhaal. Ik zat al jaren braaf te spinnen met bebloede spoelen vol vlas, maar het was ook tamelijk eenzaam daar, op die rand van de put. Dat gaf niets, want ik ben een vlijtig meisje die het werk gewoon leuk vindt. Afgelopen mei viel mijn spoel echter in de put. Bijna letterlijk: ik had het even helemaal gehad met het alsmaar weer ‘verkopen’ van de kracht van verhalen en activiteiten waar ik geen mensen voor kon vinden, ondanks al mijn inspanningen. In juni sprong ik in de put – in mijn geval: ik volgde een intensieve cursus – en zo kwam ik terecht bij een wijze oude dame, Sue Hollingsworth. Een daadkrachtige Engelse, die in Engeland ‘The school of storytelling’ had opgezet, en nu over de hele wereld trainingen geeft. Ik kende haar boek, kende haar naam, en nu had ik door het niet doorgaan van een klus ineens tijd om haar training ‘Storytelling in community’te volgen bij DISC. Een community, dat wilde ik zelf, bovendien ben ik altijd nieuwsgierig naar hoe anderen dat doen. Zij bleek al veel langer ‘gewoon’ te werken vanuit de wisselwerking. waarin ze oeroude verhalen gebruikt als brug naar persoonlijke verhalen en naar de diepere lagen onder dat persoonlijke verhaal. Zij bleek mijn Vrouw Holle, die me leerde te doen wat er te doen is en de dekens vooral flink op te blijven kloppen. ‘It’s hard work!’ Maar het is mogelijk. Een week lang leefde ik in een bubbel met mensen die allemaal bezig zijn met juist dit vak, het was geweldig. En aan het eind van de week – toen het tijd was om naar huis te gaan – werden we allemaal overladen met goud: een gevoel van verbinding en ‘oneness’. Zin om aan de slag te gaan.
Ineens kon ik niet meer wachten om verder te gaan, wat er ook van komt, en meteen werd ik op mijn wenken bediend doordat een samenwerking die ik al langer had met Martine Verweij van Greenbridges nu serieuzere vormen aan gaat nemen. Doordat ik een kort stukje in haar nieuwsbrief schreef over verhalen en intuïtie, viel bij mij ook ineens een extra kwartje.
Ik maak vaak mee dat mensen in een gesprek over het verhaal meteen een metafoor herkennen voor wat er nu in de wereld aan de hand is. Daar is een interessant gesprek over te voeren, en ik ben dol op die gesprekken. Keer op keer laat ik me erin meevoeren. Maar eigenlijk is het ook nogal veilig en intellectueel. Dat het veilig is, is mooi meegenomen als eerste stap, maar je kunt een stap verder gaan. In een echt spannend verhaal ben je zelf de hoofdpersoon. Die jongste dochter in het verhaal, die in de put valt en bij Vrouw Holle terecht komt, lief, mooi en ijverig op het irritante af, waar resoneert zij met jouw verhaal: wanneer handelde jij vanuit een zuivere intentie? Wanneer sprong jij in de put? Wanneer was je de luie zus?
Intuïtie is een wonderlijke manier van denken, die berust op aannames. Een verhaal kan die aannames ter discussie stellen, open breken. Waar eerst een put leek te zijn, staat nu een appelboomgaard en een broodoven. Dat gaat verder dan een intellectuele oefening, dan gaat het ook over het gevoel eronder, over ècht naar je eigen aandeel kijken. En doe je dat samen met anderen: wow! Je gaat misschien ontdekken dat jouw eigen verhaal ertoe doet, of dat een ander verhaal ook je eigen verhaal is. IK kwam erachter dat een sprong in het ongewisse en hard op de kussens kloppen de beste manier is om op een onverwacht moment met goud te worden overladen, maar dat het meteen mis gaat als ik weet dat het goud eraan zit te komen.
Wat voor mij elke keer weer een aangename verrassing is: het loopt vaak anders dan je denkt of vreest, mits je bereid bent er open in te stappen. Het anders te doen. Leo Tolstoy, de Russische schrijver, zei het al meer dan honderd jaar geleden: “Iedereen denkt na over het veranderen van de wereld, maar niemand bedenkt dat hij zelf ook kan veranderen.”
Volg mij...
Beste Nancy, wat een heerlijk stuk heb je geschreven, en wat is het waar: niet alleen aan de oppervlakte blijven, maar daadwerkelijk in het verhaal (de put) springen en op onderzoek uitgaan – zonder te weten waar je uitkomt, zonder je zelf te manoeuvreren in de richting van ‘eind goed, al goed’ en ‘ze leefden nog lang en gelukkig’. Wel verhalen vertellen om deurtjes te kunnen openen, maar dat hoeft de verteller niet te doen. Ook de luisteraar heeft een klus die hij op zich kán nemen, maar ook naast zich neer kan leggen.
Zelf, na diep in middeleeuwse Jezus-legenden te zijn gestapt, vervolgens in de Indiase Ramayana, toen in het Gilgamesj Epos, ben ik nu zeer diep in het oudtestamentische boek JOB gedoken. Theologische werken doorgespit, Jung erbij gesleept, verschillende vertalingen van het boek zelf doorgeploegd, en nu eindelijk aan het schrijven geslagen, me verbaasd over het verhaal, over Job, over zijn vrouw, over mezelf, over de beelden die we ons van God hebben gemaakt… driekwart van de weg lijk ik al schrijvend reeds te hebben afgelegd, en nog steeds is me niet helemaal duidelijk waar ik met mijn zoektocht eindigen zal… En ja, samen in elkaars verhaal duiken, zonder dat verhaal te willen veranderen, maar het te nemen zoals het is… brengt je ook weer in aanraking met je eigen verhaal, je eigen leven en al die zaken die samen de onbegrijpelijkheid van het leven tonen, met af en toe zicht op een mogelijkheid, een vermoeden van verder komen, waarheen dan ook…